“Met een nieuwe lading
Levenskracht die ons
Doet jubelen over de
Vol met kwinkelerende
Vogels zijnde Natuur
Die goudgeel beschenen
Wordt door een magi-
Strale stralende ZON"
Uit: De heilige huichelaar, De Bezige Bij (1968)
Met deze woorden sprak Johnny van Doorn zijn publiek toe in de jaren zestig. Hij ging veel dichters en Spoken Word artiesten voor. In de geest van zijn baanbrekende betekenis voor het veld van de podiumpoëzie wordt De Johnny in 2022 weer uitgereikt aan een podiumdichter met een rijk oeuvre.
Voor het beoordelen van podiumpoëzie kunnen verschillende criteria gehanteerd worden, bleek in de gesprekken die de jury van deze prijs de afgelopen weken voerde. Wij, Neske Beks, Yousra Benfquih, Elten Kiene, Aafje de Roest en Teddy Tops, stelden urgentie, authenticiteit, orale traditie, literariteit en stemkracht voorop. We keken naar Spoken Word artiesten als podiumdichters voor wie het podiumelement geen bijzaak, maar een wezenlijk onderdeel van hun dichtkunst is. Want daarin, in die kracht van het gesproken woord, buitengewone podiumkwaliteit én het leveren van een uitzonderlijke bijdrage aan het veld, vonden we een leidraad voor ons besluit.
Dan is het logisch dat de keuze is gevallen op dichters die niet alleen fenomenale invulling geven aan dit genre, maar het genre zelf hebben mogelijk gemaakt, vormgegeven en op de kaart gezet. We trokken de stoute schoenen aan en besloten dat er dit jaar twee winnaars zijn: één voor het Nederlandse en één voor het Vlaamse taalgebied. Het is namelijk hoog tijd dat deze twee pioniers geëerd worden: voor de kwaliteit van hun éigen literaire werk en voor hun ongeëvenaarde invloed op dat van anderen. Deze podiumkunstenaars veranderden de norm en maakten de weg vrij voor vele generaties podiumdichters. Zij brachten groepen samen, wisten stemmen te bewegen en brachten mensen op de been. Zonder hen was de podiumpoëzie, de Spoken Word, niet wat het vandaag de dag is. Wij hebben het over niemand anders dan Seckou Ouologuem en Babs Gons!
Seckou Ouologuem
Wie Spoken Word zegt (of beter: ‘slamt’) in Vlaanderen, zegt Seckou Ouologuem. Hij geldt vandaag niet alleen als de meest getalenteerde Spoken Word artiest in België, maar speelde ook een cruciale voortrekkersrol in het introduceren van het genre in onze contreien. Reeds als 13-jarige tiener schreef en bracht Ouologuem, geïnspireerd door zijn achtergrond als rapper en bewogen door maatschappelijke vraagstukken, Slam Poetry of Spoken Word. Het winnen van de Kifkif-awards in de categorie Slam betekende zijn definitieve lancering.
“Ik begon te rijmen in het eerste,
ik zou niet zwijgen voor mijn meesters,
niet te bijster eigenwijs maar ook geen schrijver fijnbegeesterd,
eerder woorden aan’t verspelen zo gewoon maar uit verveling,
te veel demonen in mijn geest, k’ verdraag geen kroon op mijne schedel.”
Intussen is Ouologuem al tweeëntwintig jaar actief als Spoken Word artiest, met een ongeziene output van gemiddeld honderd workshops en performances per jaar, in het Nederlands, Engels en het Frans, en van Duitsland tot in Tsjechië, van Mali tot in Ghana, van Mexico en de VS tot in Nepal. Zijn werk kenmerkt zich door een ongeëvenaard literair spel met melodie, ritme, taal, beelden en klank, door een grote oprechtheid, urgentie en durf, met de nodige dosis humor. Zijn gedichten zijn steeds een juxtapositie van het persoonlijke en het politieke, het individuele en het collectieve, opgetrokken uit muzikale poëtische structuren die bedrieglijk intuïtief lijken, maar in wezen niet minder zijn dan meesterlijk, en doen denken aan het werk van o.a. Saul Williams. Naast zijn breed maatschappelijk engagement is de taal de motor die zijn werk aandrijft. Een taal die even gelaagd is als de dichter zelf. De ene keer direct en helder, de andere keer complex, gelaagd spraakwater dat de luisteraar uitdaagt voorbij de rijmen te luisteren. Wie hem hoort dichten, kan niet anders dan bewegen, en dat is in essentie wat Ouologuem doet: hij doet je bewegen, je lichaam, maar ook je hart, je hoofd. En dat is wat de beste poëzie doet.
Maar het stopt niet bij zijn eigen verzen, integendeel. Hij is betrokken (geweest) in talloze projecten die de verdere verspreiding van Spoken Word mogelijk hebben gemaakt. Capital Slam, bijvoorbeeld, het project dat hij coördineerde met middelbare scholen en waarmee duizenden leerlingen via workshops in contact kwamen met de dichtkunst. Hij zette zijn schouders mee onder het door Elisabeth Severino Fernandez opgerichtte Mama’s Open Mic. Met Word Wa(a)r organiseren hij en Pieter Cools avondvullende ‘woordbattles’, en ook Urban Woorden startte hij mee op, waar hij de eerste workshopgever Slam was en de werking mee heeft gedragen.
In 2020 werd Ouologuem verkozen als stadsdichter van Antwerpen, en ook dat mandaat vulde hij in op de manier die zijn werk zo kenschetst, met name op een uitgesproken participatieve manier met Iedereen Stadsdichter. Meer dan eender welke andere stadsdichter heeft Ouologuem poëzie naar de mensen gebracht, bottom up, voor echte ontmoetingen gezorgd. Binnen dat mandaat lanceerde hij waardevolle dekoloniale projecten op de pijlers armoede, seksisme, politiegeweld, etc. Ook vandaag blijft hij focussen op dergelijke participatieve, community-driven projecten.
Seckou Ouologuem houdt niet op met zichzelf, de literaire conventies, maatschappelijke structuren én het publiek te bevragen, en doet dat steeds op een manier die verbinding vooropstelt. Zowel in het licht van zijn eigen literaire werk als dichter/ Spoken Word artiest als in zijn pioniersrol in het veld, is het hoog tijd dat zijn werk met De Johnny erkend en bekroond wordt. Sorry, Seckou, je zal de kroon toch moeten (ver)dragen.
Babs Gons
Spoken Word, podiumpoëzie, Slam Poetry; wie daaraan denkt in Nederland kan onder geen beding om Babs Gons heen. Gons’ bevlogen performance en maatschappelijk betrokken teksten reflecteren al jarenlang op scherpe en literaire wijze op gecompliceerde thema’s uit het debat. Ze schuwt er niet voor pijnplekken te benoemen en is een dichter, podiumdier en schrijver die zowel jong en oud bekoort. Ze bouwt bruggen met haar woorden, zowel gesproken als op papier, zowel naar haar collega’s als naar haar publiek. Haar taal is, zoals ze zelf schrijft en zegt:
“een taal als een verzoek
een bede
een oproep tot medemenselijkheid
een taal die zegt:
kom
praat
vertel
zwijg
in je eigen woorden”
Als performer voor en achter de schermen, als programmeur en talentontwikkelaar heeft Gons op onnavolgbare wijze platform gecreëerd - niet enkel voor zichzelf, maar ook voor anderen - en dat jarenlang. Gons ritst een bijzonder lijstje wapenfeiten aan elkaar. Zo won ze de Black Achievement Award 2018 in de categorie Kunst en Cultuur en nadat ze 2021 debuteerde ze met de dichtbundel Doe Het Toch Maar. Deze bundel werd genomineerd voor de Herman de Coninckprijs 2022 én de Poëziedebuutprijs 2022. Voor De Johnny van 2021 werd ze ook genomineerd.
Wij kunnen niet om de rijkdom en gedrevenheid van haar oeuvre heen. Eind jaren negentig werd ze tijdens een bezoek aan het Nuyoricans Poetry Café New York geïnspireerd en voelde ze de noodzaak voor een soortgelijk podium in Amsterdam.
Ze ging op zoek naar een plek die zowel de orale als geschreven woordkunst én andere aan literatuur en muziek verwante mengvormen een podium kon bieden.
In de bovenzaal van de Amsterdamse poptempel Paradiso, Amsterdam richtte Babs in 2000 Palabras op en zodoende werd Palabras het meest toonaangevende Nederlandse Spoken Word podium in Nederland en Babs Gons, de Founding Mother van Spoken Word in de Lage Landen.
Bij Palabras stond ze jarenlang aan het roer en nodigde ze naast Amerikaanse performers als Jessica Care Moore, Shariff Simons en Rich Medina, ook Nederlandse en Vlaamse dichters, hiphop-artiesten en schrijvers uit. In samenwerking met andere podia als Double Talk, het Rotterdamse Crime Jazz en het Antwerpse De Nachten initieerde Babs verschillende tours van The Last Poets in Nederland en Vlaanderen.
Later richtte ze met Lies Aris richtte ze Poetry Circle op, waarvan ze artistiek leider werd en ze samen met de eerste groep deelnemers Spoken Word al performend op de kaart zette. Poetry Circle groeide uit tot een landelijk ontwikkelingstraject dat zich vandaag de dag in zeven steden door heel Nederland bevindt. Nadat Poetry Circle stevig op haar benen stond - gunde Babs zichzelf als solo-artiest weer volledig de ruimte. In 2017 ontstond Babs’ Woordsalon, in 2021 schreef ze het Boekenweek-gedicht en in seizoen 2021/2022 werd Gons de Vrije Schrijver van de Vrije Universiteit van Amsterdam. Als performer op het podium is ze niet uit het Nederlandse en Vlaamse letterenveld weg te denken.
Daarom besloten wij Babs Gons als pionier, wegbereider, performer, schrijver, dichter, aanjager en talentontwikkelaar te bekronen met De Johnny 2022 voor een waanzinnig, uitzonderlijk en eigen oeuvre.
Voor ons zijn Babs Gons en Seckou Ouologuem de onbetwistbare belichamingen van poëzie op het podium in het Nederlandse taalgebied: hoe die in geen opzicht onderdoet voor de gecanoniseerde geschreven poëzie maar een volwaardig literair genre is op zich, dat ook de bijhorende erkenning verdient. We wensen dat deze uitreiking voor Nederland en Vlaanderen verbindend werkt en onderlinge uitwisseling versterkt. Deze twee baanbrekende iconen brengen poëzie tot leven vér voorbij het papier, op plekken waar verzen zingen, knallen, schuren, trillen, kraken, dansen, en ons hopelijk nog lang mogen blijven raken. Want dat gevoel is magistraal!
Juryleden: Neske Beks, Yousra Benfquih, Elten Kiene, Aafje de Roest en Teddy Tops